Bardhyl Mahmuti-Pas mbledhjes së djeshme të Këshillit të Sigurimit, Ministri i Punëve të Jashtme të Serbisë Ivica Daçiq shkaktoi skandal të rëndë diplomatik kur fyeu rëndë diplomatët e shteteve perëndimore dhe ambasadoren e Kosovës.

Arroganca e Ivica Daçiqit ka mundur të befasojë ndonjë nga diplomatët e shteteve perëndimore që nuk e kanë ditur rrugëtimin politik të këtij “diplomati”. Kjo sjellje nuk paraqet asnjë befasi për ata që e dinë se Ivica Daçiq është kuadër politik i formuar dhe edukuar në frymën e njëjtë si të Sllobodan Millosheviqit; ai ishte person i privilegjuar i Sllobodan Millosheviqit, të cilit Kasapi i Ballkanit i kishte besuar funksionin e Zëdhënësit të Partisë së tij.

Në të gjitha funksionet që ka ushtruar, gjatë luftës dhe pas përfundimit të saj, Ivica Daçiq ka prezantuar në mënyrë më të denjët politikën e shtetit serb, sidomos është dëshmuar si zëdhënës i politikës së fshehjes së gjurmëve të gjenocidit kundër shqiptarëve në Kosovë.

Fatkeqësisht një gazetar, i cili nuk i posedon njohuritë e nevojshme teorike për implikimin e termit “paramilitar”, publikoi shkrimin e titulluar “Daçiq sillet si paramilitar kundër shqiptarëve në OKB…”. Këtë shkrim e kopjua tekstualisht edhe disa portale tjera në Kosovë. Në këtë mënyrë, në mënyrë të pavetëdijshme, shfajësojnë shtetin serb për skandalin që shkaktoi në Kombet e Bashkuara ministri i saj i punëve të jashtme!

Po e përsëris atë që kam shkruar disa herë rreth përdorimit të gabueshëm të termit “paramilitar”.

Nocioni “paramilitar”, qoftë kur i atribuohet një individi, qoftë kur i drejtohet një  grupi, prezanton individin ose struktura jashtë forcave të armatosur të një shteti. Ky nocion është shndërruar në instrument të manipulimit me opinionin publik në funksion të fshehjes së përgjegjësisë së strukturave politike dhe ushtarake të një shteti në kryerjen e krimeve të caktuara, dhe pikërisht për këtë arsye propaganda serbe e futi në përdorim termin “paramilitar”.

Fshehja e krimit të gjenocidit të kryer në Kosovë nga forcat e armatosura serbe dhe drejtimi i gishtit te “grupet paramilitare” është pjesë e strategjisë së Serbisë për t’i ikur përgjegjësisë si shtet.

Si rezultat i propagandës së vazhdueshme të Beogradit për t’ua veshur krimin strukturave që gjoja nuk kanë qenë në kontrollin e shtetit serb, këtë mendim e kanë përqafuar si të vërtetë një numër i konsiderueshëm politikanësh në shtetet perëndimore (komunistë, socialistë, social-demokratë, të së djathtës të vjetër e të re, neonazistë e neofashistë) si dhe historianë e politologë, filozofë e sociologë, gazetarë e publicistë, të orientimit të djathtë e të majtë. 

Fatkeqësisht edhe në diskursin tonë politik dhe mediatik nocioni “grupe paramilitare” ka zënë një vend të rëndësishëm, pa menduar për pasojat e mëdha që sjell përdorimi i këtij termi në shfajësimin e shtetit serb për krimin e gjenocidit.

Gjatë luftës në Kosovë nuk ka pasur “paramilitarë”. Çdo gjë ka qenë e kontrolluar në detaje. Gjenocidin në Kosovë e kreu Serbia përmes forcave të saja të armatosura me një zinxhir të qartë komandues nga institucionet politike, ushtarake dhe policore të shtetit serb.

Është e kuptueshme që pushteti i Serbisë, qoftë i kohës së Millosheviqit, i Tadiqit apo i  Vuçiqit dhe Daçiqit, aplikon strategjinë e mohimit të krimit të gjenocidit të kryer në Kosovë. Gjithashtu është e kuptueshme përpjekja e tyre për të zhvendosur fajësinë nga shteti serb te “grupet paramilitare të pakontrolluara nga shteti serb”. Por, nuk është e drejtë që politikanë dhe gazetarë shqiptarë, në mënyrë të pavetëdijshme për pasojat që ka përdorimi i këtij termi, të përdorin nocionin “paramilitar”. 

Fatkeqësia është edhe më e madhe kur nga padituria e asaj çka fshihet prapa përdorimit të këtij termi, duke përdorur cilësimin “paramilitarë” për ata që kanë qenë të përfshirë në krime dhe në fshehje të krimeve, politikanë dhe gazetarë mendojnë se i paraqesin edhe më të këqij.

Realisht është e kundërta. Në mënyrë të pavetëdijshme bëhet shfajësimi i shtetit që përpiloi, zbatoi dhe u përpoq të fshehë krimin e gjenocidit.

P.S.

Më gjerësisht për këtë çështje kam shkruar në shkrimin e titulluar  “Nocioni ‘paramilitar’ si instrument i mohimit të gjenocidit”, të cilit i kanë dhënë një hapësirë të konsiderueshme e mediave në Kosovë.

Nga Bardhyl Mahmuti- Shkrim drejtuar gazetarëve dhe atyre që merren me politikë

Përkufizimi i gjenocidit në Kodin Penal të Republikës së Kosovës është përkthim nga gjuha serbe dhe është i pasaktë.

Në dy shkrimet paraprake trajtova përdorimin e gabueshëm të termeve “zhdukje” dhe “shfarosje” kur bëhet bartja kuptimore që këto terme kanë në gjuhën e zakonshme dhe emërohen kategori të caktuara të së drejtës penale ndërkombëtare.

Edhe termi “asgjësim”, si sinonim i “zhdukjes” dhe i “shfarosjes”, i cili ka kuptimin e veprimit që “e shkatërron krejt, e prish që të mos jetë më, e shfaros, e zhduk diçka”, ka zënë një vend të rëndësishëm jo vetëm në gjuhën e përditshme të politikanëve, por edhe në dokumentet zyrtare të shtetit të Kosovës.

Gjuhët me prejardhje latine, dhe nën ndikimin e tyre, edhe gjuha angleze, për fjalën “asgjësim” përdorin fjalën “annihiler” (frëngjisht), “annientare” (italisht), “annihilate” (anglisht) e që kanë prejardhje nga fjala latine “annihilare” (të bësh të mos ekzistojë diçka, ta shkatërrosh tërësisht). Ndërsa për veprimin që shkatërron tërësisht diçka, që e asgjëson, në gjuhën ruse përdoret fjala “уничтожить”, në serbisht “uništenje”.

Në përkthimet në gjuhën angleze, frënge, italiane të Konventës për Parandalimin dhe Dënimin e Krimit të Gjenocidit dhe Statutit të Romës të Gjykatës Penale Ndërkombëtare, në asnjë rast nuk përdoret termi asgjësim (“annihilate”, “annihiler”, “annientare”), por përdoret termi “shkatërrim” (“destroy”, “détruire”, “distruggere”). Edhe në gjuhën gjermane në dokumentet e lartpërmendura nuk përdoret folja “vernichten” (asgjësoj), por folja “zerstören” (shkatërroj). Ndërsa në gjuhën ruse dhe serbe, në përkufizimin e gjenocidit, në vend të fjalës “shkatërrim” përdoret fjala asgjësim (në rusisht “уничтожить”, në serbisht “uništenje”).

Përmendja e terminologjisë ruse dhe serbe është e domosdoshme, për arsye se një numër i juristëve shqiptarë janë nën ndikimin e terminologjisë së shkollave juridike të Rusisë dhe të Serbisë.

Duke u nisur nga fakti se krimet që përfshihen në kuadër të së drejtës penale ndërkombëtare janë krime me të cilat preokupohet mbarë njerëzimi, shumica e shteteve kanë përfshirë në kodet e tyre penale masat përkatëse për të ndëshkuar ata që kanë qenë të implikuar në këto krime, ose që mohojnë krimin e gjenocidit, krimet kundër njerëzimit dhe krimet e luftës.

Në funksion të këtyre masave edhe Kuvendi i Republikës së Kosovës ka miratuar Kodin Penal të Republikës së Kosovës, në të cilën përfshihen dënimet për veprat e lartpërmendura penale.

Fatkeqësisht në Kodin Penal të Republikës së Kosovës terminologjia lidhur me këto krime nuk është e saktë dhe si e tillë është e dëmshme, sepse krijon mundësinë e interpretimeve jo të drejta kur kemi të bëjmë me gjenocidin.

Në Kapitullin XV të Kodit Penal të Republikës së Kosovës, kapitull i titulluar “Veprat penale kundër njerëzimit dhe vlerave të mbrojtura me të drejtën ndërkombëtare, nenin 148 i kushtohet krimit të gjenocidit. Përkufizimi i i gjenocidit është me sa vijon:

“1. Kushdo që me qëllim të asgjësimit të tërësishëm apo të pjesërishëm të ndonjë grupi kombëtar, etnik, racor apo fetar kryen një ose më shumë nga veprimet e mëposhtme, do të dënohet me burgim së paku pesëmbëdhjetë (15) vjet ose me burgim të përjetshëm:

1.1. vrasjen e anëtarëve të grupit;

1.2. shkaktimin e lëndimeve të rënda trupore apo mendore të anëtarëve të grupit;

1.3. vënien e qëllimshme të grupit në kushte të tilla të jetës të cilat shpijnë në shfarosje të plotë apo të pjesërishme fizike;

1.4. vënien e masave të cilat kanë për qëllim që të pengojnë lindjet brenda grupit;

1.5. transferimin me dhunë të fëmijëve të grupit në një grup tjetër”.

Kushdo që bën një analizë krahasuese të përkthimeve të Konventës për Parandalimin dhe Dënimin e Krimit të Gjenocidit dhe Statutit të Romës të Gjykatës Penale Ndërkombëtare do të bindet se përkufizimi i gjenocidit në Kodin Penal të Republikës së Kosovës është përkthim nga gjuha serbe.

Në doracakun që mendoj ta publikoj lidhur me këtë terminologji do t’i citoj përkufizimet në gjuhen angleze, frënge, italiane, gjermane, ruse dhe serbe, sepse vetëm në këtë kontekst do të kuptohet drejtë  se përdorimi i gabueshëm i një kategorie juridike hap rrugën për interpretime  të gabueshme të krimit të gjenocidit.

As termi “zhdukje” dhe as termi “asgjësim” nuk janë kategori juridike të së drejtës penale ndërkombëtare.  

Në nenin II të Konventës për Parandalimin dhe Dënimin e Krimit të Gjenocidit dhe në Nenin 7 të Statutit të Romës të Gjykatës Penale Ndërkombëtare gjenocidi përkufizohet si krim kur një ose më shumë nga aktet kriminale të numëruara në këto nene kryhen me qëllim që të shkatërrohet tërësisht ose pjesërisht një grup kombëtar, etnik, racor ose fetar, si i tillë.

Serbisë, që ka kryer gjenocid në Kosovë, dhe atyre që mohojnë këtë gjenocid u intereson që në përkufizimin e gjenocidit të mbeten në përdorim termet “zhdukje” dhe “asgjësim”, sepse, sipas kësaj logjike,  fakti që nuk jemi “zhdukur” dhe nuk jemi “asgjësuar” do të përdorej si “argument” se gjoja nuk është kryer gjenocid ndaj shqiptarëve të Kosovës.

Konsideroj se Kuvendi i Kosovës duhet të bëjë korrigjimin e terminologjisë së gabueshme në Kodin Penal të Republikës së Kosovës dhe ta harmonizojë me konceptet juridike adekuate.

Bardhyl Mahmuti-Që në fillim më duhet të përmendi dallimin që ekziston ndërmjet kuptimit të fjalës shqipe “shfarosje”  dhe përdorimit të kësaj fjale në dokumentet e të drejtës penale ndërkombëtare.

Në gjuhën shqipe fjala “shfarosje” ka kuptimin e zhdukjes së tërësishme ose asgjësimit të njerëzve dhe qenieve të gjalla. Kjo fjalë është përdorur për të përkthyer një kategorinë juridike të së drejtës penale, për të cilën në gjuhën angleze, atë frënge dhe disa gjuhë të tjera përdoret fjala “extermination”.

Fjala “extermination” ka prejardhje nga fjala latine “exterminare”,  e cila përbëhet nga dy fjalë: fjala “ex”, që do të thotë “jashtë” , dhe fjala “terminus”, që do të thotë “kufij”, “fund” dhe ka kuptimin e “përndjekjes përtej kufijve”.

Fjala  “extermination” mund të ketë kuptime të ndryshme edhe në gjuhët që e përdorin. Por ajo që është me rëndësi për temën tonë ka të bëjë me faktin se termi  “extermination” në të drejtën penale ndërkombëtare ka fushën kuptimore të përkufizuar qartë dhe në kuadër të fushës juridike duhet t’i përmbahemi me përpikëri këtij përkufizimi.

Në Statusin e Gjykatës Penale Ndërkombëtare me nocionin “extermination” përkufizohet imponimi i qëllimshëm i kushteve të tilla të jetesës, si mungesa e ushqimit dhe e barnave, të parapara që të shkaktojnë shkatërrimin e një pjese të POPULLATËS [Statusi i Gjykatës Penale Ndërkombëtare, Neni 7, paragrafët 1 dhe 2, pika (b) në të dy paragrafët].

Statuti i Romës për Gjykatën Penale Ndërkombëtare është përkthyer edhe në gjuhën shqipe  dhe mund të konsultohet përmes internetit (https://www.legal-tools.org/doc/2ede1c/pdf/). Në këtë statut kategoria juridike “extermination” është përkthyer me fjalën shqipe “shfarosje”.  Nuk kam asgjë kundër pse është përdorur kjo fjalë për nocionin “extermination”. Mirëpo kur fjala “shfarosje” përdoret në kuadër të përshkrimit të krimeve që janë të përkufizuara me të drejtën penale ndërkombëtare, atëherë, kjo fjalë nuk mund të ketë kuptimin e zhdukjes së tërësishme apo asgjësimit të njerëzve. Në këtë kontekst, “shfarosja”, si kategori juridike, ka vetëm kuptimin e imponimit të qëllimshëm të kushteve të tilla të jetesës, si privimi në ushqim dhe barna, të parapara që të shkaktojnë shkatërrimin e një pjese të POPULLATËS. Dhe si krim hyn në kuadër të krimeve kundër njerëzimit.

Sa i përket shprehjes “kushte të jetesës”, në dokumentin zyrtar të Kombeve të Bashkuara të titulluar “Elemente të krimeve”, në pjesën kushtuar “Gjenocidi nëpërmjet nënshtrimit të qëllimshëm të grupit në kushte të jetesës që do të shkaktonin shkatërrimin fizik të tërësishëm ose të pjesshëm të grupit”, sqarohet se “pa u kufizuar vetëm në këto veprime, shprehja kushte të jetesës mbulon aktet e qëllimshme që privojnë nga gjërat e domosdoshme për të mbijetuar, si ushqimi, shërbimet mjekësore, dëbimi sistematik nga vendbanimet” (Élément des crimes, Cour pénale internationale, 2011, f.3, shënimi në fund të faqes).

Në të dy citatet e Statutit të Gjykatës Penale Ndërkombëtare fjalën “POPULLATË” e kam shkruar me shkronja të mëdha, me qëllim që të vë theksin në një element që është thelbësor në cilësimin e krimeve.

Në rastet kur kemi të bëjmë me krime që janë kryer gjatë sulmeve të përmasave të gjera dhe sistematike të drejtuara  kundër cilësdo popullatë civile, me paramendim që të kryhen aktet e parapara në Nenin 7, paragrafi 1, të Statutit të Gjykatës Penale Ndërkombëtare, në mesin e të cilave edhe shfarosja[1], atëherë, kemi krim kundër njerëzimit.

Mirëpo nëse imponimi i kushteve të tilla të jetesës bëhet me qëllim që të shkatërrohet një grup kombëtar, etnik, racor ose fetar, atëherë, kemi të bëjmë me krimin e gjenocidit.

Në “Elemente të krimeve”,  të përmendur më lart, precizohet:

1.                   Autori i krimit nënshtron një ose më shumë persona në rrethana të caktuara jetese.

2.                   Personi apo personat në fjalë i takojnë një grupi të veçantë kombëtar, etnik, racor ose fetar.

3.                   Autori i krimit ka për qëllim që të shkatërrojë tërësisht ose pjesërisht këtë grup kombëtar, etnik, racor ose fetar, si të tillë.

4.                   Kushtet e jetesës duhet të provokojnë shkatërrimin e tërësishëm ose të pjesshëm të këtij grupi…”  (Élément des crimes, Cour pénale internationale, 2011, f.3).

Vlen të theksohet se kur bëhet fjalë për nënshtrimin e qëllimshëm të grupit në kushte të jetesës që do të shkaktonin shkatërrimin fizik të tërësishëm ose të pjesshëm të grupit, si element i krimeve të gjenocidit, nuk përmendet termi “shfarosje” . Theksi vihet në privimin nga gjërat e domosdoshme për jetesë të anëtarëve të një grupi kombëtar, etnik, racor ose fetar, si i tillë.

Me një fjalë, kur vrasjet, dhunimet, dëbimet e dhunshme në funksion të spastrimit etnik, imponimi i kushteve që shkaktojnë shkatërrimin njerëzor bëhen me qëllim që të shkatërrohet tërësisht ose pjesërisht një grup kombëtar, etnik, racor ose fetar, atëherë kemi të bëjmë me krimin e gjenocidit.

Prandaj kur flasim për krimet e forcave serbe gjatë luftës në Kosovë, sa herë të përdoret shprehja “popullata civile” duhet ta precizojmë se bëhet fjalë për civilë shqiptarë. Përndryshe, e zhvendosim krimin e gjenocidit në një kategori tjetër penale.

Për ilustrim do të përmend faktin se gjatë luftës në Kosovë, vetëm në vitin 1998, Serbia imponoi kushteve të tilla të jetesës që rrezikuan jetën e qindra mijëra shqiptarësh.

Dhuna e ushtruar nga forcat e armatosura serbe, në kuadër të zbatimit të politikës së gjenocidit në Kosovë, pati për pasojë zhvendosjen e 230 mijë personave, që kishin qenë të detyruar t’i braktisnin shtëpitë e tyre. Sipas Komisariatit të Lartë të Kombeve të Bashkuara, nga ata që ishin zhvendosur në brendësi të Kosovës, 50 mijë shqiptarë ishin pa çati mbi kokë dhe në mungesë të gjërave elementare. Fakti se dimri po afrohej shtonte brengosjen deri në përmasa alarmuese. Përballë kësaj situate, më 23 shtatorit të vitit 1998,  Këshilli i Sigurimit të Kombeve të Bashkuara miratoi  rezolutën nëpërmjet të së cilës  “alarmonte për rrezikun e katastrofës humanitare në Kosovë” (Kombet e Bashkuara, Këshilli i Sigurimit, S/RES/1199 1998, 23 shtator 1998).

Duke u mbështetur në këto norma të së drejtës penale ndërkombëtare,  në Kosovë kemi të bëjmë me gjenocid në përputhje me Nenin 6, paragrafi (c) i Statutit të Gjykatës Penale Ndërkombëtare, sepse imponimi i kushteve të tilla të jetesës ishte bërë me qëllim që të shkaktojnë shkatërrimin fizik të tërësishëm ose të pjesshëm të kombit shqiptar.

Si konkluzion nga ajo që u tha më lart del qartë se jo “shfarosja”, në kuptimin si përdoret në gjuhën e përditshme, por QËLLIMI për të SHKATËRRUAR TËRËSISHT ose PJESËRISHT shqiptarët si grup kombëtar, etnik, ose fetar i ndryshëm nga serbët, përbën krimin e gjenocidit të Serbisë në Kosovë.

[1] Statuti i Gjykatës Penale Ndërkombëtare, Nenin 7, paragrafi 1, pika (b)