Arbana Xharra-Ndërkohë që Presidenti i Turqisë Erdogan është duke mbetur pa para, ai është tani, më shumë se çdo here më parë, duke përdorur fenë për të “ushqyer” Ballkanin, veçanërisht shtetet që janë më të ndjeshme ndaj ndikimit islamik.

Bosnja është në ballë të axhendës ambicioze islamike të Erdoganit, ku ai nuk 
kursen burime politike, kapitale apo financiare, madje edhe nën 
vështirësitë e tij të tanishme ekonomike, për të shtrirë ndikimin e tij 
dhe për ta distancuar Bosnjen sa më shumë nga BE-ja.

Boshnjakët padyshim se nuk mund të mbijetojnë thjesht duke qenë muslimanë të 
devotshëm, me përqindjen e papunësisë së të rinjve në gati 60 përqind. 
Turqia nuk ka gjasa të rimëkëmbet ekonomikisht në një të ardhme të 
afërt, dhe premtimet e Erdogan për të ofruar ndihmë financiare dhe 
investime do të bien në ujë përballë krizës së tij financiare.

Lufta e fjalëve, hiperinflacioni, sanksionet e Shteteve të Bashkuara dhe 
investimet e pamatura mbi paratë e huazuara e kanë ulur me të madhe 
vlerën e Lires Turke. Pesë vjet më parë, $ 1 ishte me vlerë 2 lira; sot,
gjashtë lira shkëmbehen për një dollar, por kjo nuk i ka dekurajuar 
udhëheqësit boshnjakë që të kërkojnë bashkëpunim më të afërt me 
Erdoganin.

Bakiri Izetbegoviç, kreu musliman boshnjak dhe kryetari i presidencës 
trepalëshe të Bosnjës, deklaroi në Maj (përpara mijëra emigrantëve turq 
dhe mbështetësve boshnjakë të Erdoganit që kishin udhëtuar nga e gjithë 
Evropa në Sarajevë) se “Perëndia i dërgoi kombeve tona një person për 
t’i kthyer ata në fenë e tyre … Ai është Rexhep Tajip Erdogan. Ne 
qëndrojmë në këmbë me ndihmën e Perëndisë”. Turma brohoriste kur një 
udhëheqës i diasporës turke e barazoi dhe e idealizoi Sarajevën si 
“Jeruzalemi në zemër të Evropës”.

Bosnja ishte më shumë se e gatshme të hapte derën për presidentin turk që të 
organizonte një tubim zgjedhor në Sarajevë, veçanërisht pas refuzimit të
BE-së për të lejuar atë të bënte fushatë në shtetet anëtare. Për 
Erdoganin, Ballkani është rajoni që mund ta vendosë atë në një pozitë 
për të realizuar qëllimin e tij politik për ringjalljen e disa dukurive 
të Perandorisë Osmane, duke minuar ndërkohë ndikimin e BE-së në këto 
vende.

Bosnja përbëhet nga dy entitete: Federata e Bosnjës dhe Hercegovinës, 
popullsia e të cilës përbëhet nga boshnjakë myslimanë dhe kroatë 
katolikë; dhe Republika Srpska, ku serbët ortodoksë janë shumicë. Rreth 
gjysma e qytetarëve të Bosnjes 3.8 milionë janë myslimanë, shumë prej të
cilëve e konsiderojnë Erdoganin si udhëheqës të tyre të besuar, nëse jo
shpëtimtarin e tyre.

Për më shumë se një dekadë, Erdogan ka investuar shumë në përhapjen e 
ndikimit të tij në shtetet e Ballkanit dhe Bosnja ishte dhe është ende 
një nga objektivat kryesore të tij. Ai premtoi një investim shumë 
miliardësh për autostradën kryesore që do të lidhë Serbinë dhe Bosnjën. 
Turqia dhe Bosnja nënshkruan marrëveshjën për ndërtimin e autostrades që
lidh dy kryeqytetet e Ballkanit, një projekt që llogaritet të kushtojë 
rreth 3.5 miliard dollarë, mirëpo që ende nuk ka nisur për shkak të 
mungesës së burimeve financiare.

Ndërkohë që Agjencia Turke për Bashkëpunim dhe Zhvillim (TIKA) – një “makineri” 
përmes të cilit Turqia përhapë axhendën e saj islamike në Ballkan – ka 
përfunduar më shumë se 800 projekte të vogla në Bosnje, kryesisht që 
kanë të bëjnë me institucionet fetare.

Krerët evropianë tashmë kanë shprehur shqetësime lidhur me ndikimin e Turqisë 
në Ballkan. Vetëm pak muaj më parë, Presidenti francez Emmanuel Macron 
deklaroi: “Nuk dua që një Ballkan të kthehet drejt Turqisë apo Rusisë”.

Gjatë fjalimit të tij në muajin Maj në Sarajevë, Erdogan u bëri thirrje 
mbështetësve të marrin pjesë aktivisht në politikën evropiane për të 
kundërshtuar sentimentin anti-turke. “Duhet të jeni në ato parlamente në
vend të atyre që tradhtojnë vendin tonë”, tha ai, duke iu referuar 
ligjvënësve evropianë me rrënjë turke.

Në një bisedë me ne, Orhan Hadzagic, analist politik nga Bosnja, tha se 
Erdogan nga boshnjakët konsiderohet më shumë se vetëm një udhëheqës i 
huaj. Ai pyet se, “Nga vizita e fundit e Erdoganit në Bosnje, cili ishte
përfitimi për qytetarët boshnjakë nga ajo tubim elektoral, një ngjarje 
që paraqiste krerët e dy partive që mbështesin haptazi njëri-tjetrin?”

Hadzagic është i bindur se vendi i tij po e rrezikon hyrjen në BE duke hapur 
dyert për Erdogan, nga ku ai po sfidon direkt Brukselin. “Shumë OJQ”, 
tha ai, “janë të afërta meTurqinë; ato marrin mbështetje financiare për 
të ndryshuar imazhin negativ dhe perceptimin rreth sundimit autoritar në
rritje në Turqi, në mesin e boshnjakëve “.

Një shumicë e madhe e boshnjakëve nuk sheh ndonjë alternativë drejtë 
Bashkimit Evropian, ata janë të pasionuar në mbështetjen e tyre ndaj 
Erdoganit. Në një sondazh të kryer nga Instituti Ndërkombëtar 
Republikan, i publikuar në mars të këtij viti, thotë se 76 për qind e 
boshnjakëve janë deklaruar se kishin qasje pozitive rreth rolit të 
Turqisë në vendin e tyre.

Për Erdogan, Bosnja zë një vend të veçantë dhe ai do të përpiqet të mbajë 
imazhin e tij aty si një udhëheqës fetar dhe shpëtimtar ekonomik. “Lista
e përparësive të Erdoganit po rritet, kështu që Bosnja është në mënyrë 
të pashmangshme duke zbritur në atë listë,” tha Hadzagic, “i cili do të 
zvogëlojë [ndikimin e Erdoganit] mbi shtetin, organizatat joqeveritare 
dhe mediat këtu në Bosnje. Si pasojë, kjo do të çojë në uljen e ndikimit
të Ankarasë në Bosnje”.

Si i tillë, Erdogani është duke e rritur fokusin e tij në mediat vendore 
dhe institucionet joqeveritare në Bosnje duke u ofruar atyre ndihmë 
financiare për të mbështetur axhendën e tij politike. Por edhe kjo po 
bëhet financiarisht e rëndë, duke e bërë më të vështirë të vazhdojë me 
fushatën e tij mediatike.

Sead Numanoviç, një gazetar i mirënjohur nga Bosnja, na tha se “BE dhe SHBA 
janë ende (dhe kam frikë se do të vazhdojnë të jenë) shumë pasivë në 
Ballkan, ky mjedis i jep një hapësirë shtesë Erdoganit për të punuar 
lehtësisht me axhenden e tij anti perëndimore “. Kjo shpjegon pse Partia
e AK Erdogan ka hapur kohët e fundit një zyrë në Sarajevë, dega e saj e
parë zyrtare në Ballkan.

Zëdhënësi i Ambasadës Turke në Sarajevë tha për “Foreign Policy” se Turqia e 
mbështet fuqishëm procesin e anëtarësimit të Bosnje dhe Herzegovinës në 
NATO-s dhe BE. “Turqia nuk është [në Bosnje] të shtrijë ndikim, por të 
inkurajojë stabilitetin politik për hir të të gjithë rajonit”.

Xhemal Ahmeti, historian dhe ekspert për çështjet e Evropës Juglindore, tha se
myslimanët e Bosnjes aktualisht janë më besnikët ndaj autokratit turk.

“Muslimanët boshnjakë kanë humbur shpresat se shteti i tyre trinitar do të bëhet 
një anëtar i BE. Kjo është arsyeja pse ata mbështeten në Turqinë për të 
mbijetuar, duke qenë se ata si një sendviq mes katolikëve, kroatëve 
konservatorë dhe juridiksioneve ortodokse “, tha Ahmeti për të shtuar se
“Paradoksalisht, ndërsa myslimanët boshnjakë kërkojnë mbrojtjen e 
Erdoganit nga ortodoksët (serbët dhe rusët), aleatët e ngushtë të 
Erdoganit janë Putini dhe [kryeministri i Serbisë] Vuçiç.”

Krerët dhe qytetarët boshnjakë duhet të kuptojnë se Erdogan po lëviz gjithnjë e
më afër Rusisë dhe Iranit. BE-ja tashmë e ka bërë të qartë, veçanërisht
në lidhje me të drejtat e njeriut, lirinë dhe demokracinë, të cilat 
janë parakushte për anëtarësimin në BE, prandaj Bosnja nuk duhet të 
flirtojë me Erdoganin për shkak se ai i ka braktisur në mënyrë flagrante
parimet themelore të BE-së dhe zhvillimi i një demokracie të plotë në 
Bosnje nuk i shërben interesit të tij.

Tani është në dorë të liderëve boshnjakë të përcaktojnë fatin e tyre, të 
cilat duhet të lidhen në mënyrë të pashmangshme me anëtarësimin e plotë 
me BE në qoftë se duan të rriten e të përparojnë ndërsa përqafojnë 
demokracinë e plotë.

Kjo nuk sugjeron që ata të shkëpusin marrëdhëniet me Turqinë si një fuqi 
rajonale, me të cilën ata do të duhet të intensifikojnë zhvillimin e një
marrëdhënie reciproke fitimprurëse sapo Erdogani të largohet nga skena 
politike.

Ata duhet të jenë të kujdesshëm në marrëdhëniet e tyre me Erdoganin, i cili
po i manipulon duke e përdorur Islamin për të ndjekur axhendën e tij të
rrezikshme politike.

Ky shkrim është në bashkëautorësi me profesorin e Universitetit te New Yorkut, Alon Ben Meir