Prof. James Pettifer*-Pas shumë vitesh vështirësish me Greqinë, shumica e maqedonasve dhe miqve të Maqedonisë mund të mendohet se janë të kënaqur me emrin e ri të propozuar. Megjithatë, shpallja e “Maqedonisë së Veriut” këtë javë ka prodhuar zemërim dhe indinjatë në shumë rajone të ndryshme dhe në të dy anët e kufirit. Nuk është e vështirë të kuptohet pse.

Qeveria e Zaev bazohet në mbështetjen shqiptare për të mbijetuar. Shqiptarët kanë vuajtur vështirësi në të drejtat e njeriut në Maqedoni për shumë vite dhe Marrëveshjet e Ohrit që dolën nga konflikti ushtarak në 2001 në shumë raste nuk janë zbatuar, edhe pse partia e BDI-së ishte në qeveri shumë vite pas asaj date. Partia e BDI-së duhet të marrë parasysh rekordin e vet në këtë sferë, në vend që të fajësojë të gjithë të tjerët për dobësitë në pozitën e shqiptarëve.

Një arsye kryesore për këtë ishte mungesa e mbështetjes për ndryshim në mesin e bashkësisë diplomatike të huaj, që dikur u tërhoq nga kërcënimi i dhunës, pas vitit 2001 humbi interesin për fatin e shqiptarëve. Megjithatë, faktorët e njëjtë të huaj në vend po u kërkojnë shqiptarëve të mbështesin emrin e ri dhe të bashkohen me Zaevin në një fushatë të mundshme referendumi më vonë gjatë vitit. A duhet ta bëjë këtë ky komunitet?

Përgjigja duhet të jetë një ‘Jo’ vendimtare. Zhvillimi i kushtetutshmërisë mund të ndodhë gjithnjë, pasi ai ka ndodhur prej qindra vjetësh në Shtetet e Bashkuara, por në një mënyrë të konsideruar dhe konsensuale dhe ku identiteti themelor i vendit nuk kërcënohet. Siç ka theksuar me të drejtë presidenti Ivanov, çështja është kushtetuese dhe Zaev dhe bashkëpunëtorët e tij të ndikuar nga jashtë nuk kanë fare mandat ligjor për ta ndryshuar me firmën e një njeriu të vetëm.

Kjo i hap rrugën përfundimit të sundimit të ligjit dhe pozicioni i Ivanov duhet të mbështetet fuqimisht jo vetëm nga të gjithë maqedonasit nga çfarëdo pozicioni, por edhe nga të huajt që janë me të vërtetë miq të Maqedonisë – në vend të “armikut të financuar nga jashtë”- të cilët nuk dëshirojnë ta shohin vendin të mbijetojë dhe të përparojë në formën e tanishme dhe me kufijtë e tanishëm. Progresi i kufizuar i shqiptarëve që nga viti 1991, varet tërësisht nga sundimi i ligjit në një kornizë shtetërore të sigurt dhe të garantuar ndërkombëtarisht. NATO dhe BE po përpiqen ta minojnë, për të arritur këtë ‘marrëveshje’ që është rënë dakord dhe kjo nuk është në interesin e shqiptarëve.

Emri i zgjedhur është gjithashtu mjaft i pandjeshëm ndaj shqetësimeve legjitime shqiptare. Ai do të kapte shumë shqiptarë nacionalistë në një identitet që ata nuk mund të dëshironin ta kishin dhe ta bënte më të vështirë debatin e ardhshëm për përmirësimin e gjërave.

Marrëveshja nuk është thjesht për emrin, aq e rëndësishme sa trumbetohet. Greqia dhe Serbia po punojnë së bashku për të izoluar shqiptarët në Ballkan. Kushdo që nuk e beson këtë duhet të shkojë në Preshevë, ku pjesa e re e autostradës serbo-greke e “Rrugës së Miqësisë” izolon në mënyrë specifike Preshevën – dhe Kosovën – për të sjellë Beogradin dhe Nishin përsëri në aksin Athinë-Beograd.

James Pettifer

Ka gjithashtu thashetheme nga burime të besueshme – megjithëse nuk mund t’i vërtetoj – për planin britaniko-grek për një tubacion nafte dhe gazi në Serbi përgjatë së njëjtës rrugë. Baza politike e vetë Zaevit në Strumicë është në një nga rrugët e skemës dhe shpjegon se për ata që e kanë studiuar dhe njohur rajonin për shumë vite, duket mjaft e paarsyeshme mbështetja e (e çuditshme?) për të nga bashkësia ndërkombëtare.

Ç’të themi për argumentin se SHBA-të si mbrojtës të shqiptarëve mbështesin emrin e ri? Epo, kohët po ndryshojnë. Së pari, jo e gjithë Amerika zyrtare është dakord, siç do të tregojë një shikim në Tëitter ose Facebook. Nuk është aspak e qartë nëse Amerika diplomatike zyrtare ishte përgjegjëse për përmbajtjen famëkeqe të “marrëveshjes” prej 20 faqesh, e cila duket se është shkruar nga një grup i vogël think-tank (opinion bërës) që nuk njihen për një ekspertizë të mirë të Ballkanit.

Ka pasur një kontribut të konsiderueshëm grek në draftin përfundimtar të dokumentit. Së dyti, edhe pse SHBA është jetike për sigurinë shqiptare në Ballkan përgjithësisht, politikat po ndryshojnë dhe do të ishte tragjike që shqiptarët të mbeteshin të lidhur me botën Blair-Clinton kur supozimet e saj janë zhdukur prej kohësh.

Maqedonia ka pasur një rekord të gjatë të marrëdhënieve produktive me NATO-n, veçanërisht gjatë luftës së Kosovës, lidhur me çështjet e refugjatëve dhe ka furnizuar me ushtarë koalicione të udhëhequra nga SHBA që nga ajo kohë. Duke e detyruar vendin në NATO, por duke shkaktuar destabilizimin rajonal në këtë proces, nuk është një ide e mirë për sigurinë e shqiptarëve, si një popull i varur nga SHBA dhe NATO.

Një qasje e mundshme do të ishte që shqiptarët të tërhiqeshin së shpejti nga koalicioni qeverisës dhe të lejonte Zaevin të qeveriste sipas mendjes së tij, duke gjetur konsensus ndërpartiak për një çështje sipas bazës së emrit. Kjo do të shmangte pjesëmarrjen e shqiptarëve në këtë proces potencialisht shkatërrues. Nëse do të ketë një referendum mbi emrin ose kushtetutën e re, shqiptarët duhet të gjithë të bëjnë fushatë për të votuar alternativën “jo”.

Kushtetuta dhe sundimi i ligjit duhet të mbrohen, kundër asaj që në sfond janë përpjekjet greke për të shtrirë hegjemoninë në të gjithë Maqedoninë në një aks të përbashkët greko-serb. Përzierja amerikane e kërcënimeve dhe “karrotave” duhet të refuzohet në mënyrë të vendosur, si destabilizuese dhe e gjykuar keq, por në një atmosferë mosmarrëveshjeje midis miqve dhe ku duhet të theksohet se si një fuqi e madhe SHBA-të duhet të mbajnë të gjithë maqedonasit në bord, në vend që të hipotekojë kredibilitetin e saj të plotë në një ndryshim të çuditshëm dhe të keqkuptuar të emrit që vetëm mund të rezultojë në paqëndrueshmëri më të gjerë rajonale.

Nga këndvështrimi i Uashingtonit ekziston një dëshirë e kuptueshme për të mbajtur hegjemoninë mbi Maqedoninë, por kjo nuk duhet të jetë me çmimin e demokracisë, qeveria e Zaev nuk do të jetë e përjetshme dhe, nëse shqiptarët hipotekojnë të gjitha shpresat e tyre në një qeveri të Shkupit, kjo nuk do të ishte e mençur. Një Ukrainë është e mjaftueshme./ Përgatiti për botim: Xhevdet Shehu 

*Universiteti i Oksfordit